روش حفظ قرآن

روش حفظ قرآن

---

حفظ قرآن ، مورد سفارش پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) و امامان معصوم(علیهم السلام) قرار گرفته است . امیدواریم با عنایت خداوند متعال شما نیز بتوانید به حفظ قرآن موفق شده و به فرموده هاى قرآن نیز عمل کنید .
رعایت نکات ذیل ، شما را در این راه کمک مى کند:
1 . در همه کارها و بخصوص در این راه از خداوند متعال کمک بخواهید ;
2 . سعى کنید ، همیشه و مخصوصاً موقع حفظ با وضو باشید ;
3 . قرآن را زیر نظر استاد حفظ کنید ;
4 . حفظ قرآن را از جزء سى ام شروع کنید ;
5 . در کار حفظ ، مداومت داشته باشید ;
6 . براى حفظ ، برنامه ریزى داشته باشید و بر مغز فشار نیاورید ;
7 . به مقدار کم ، ولى خوب حفظ کنید ;
8 . زمانى که آرامش فکرى دارید ، قرآن را حفظ کنید ;
9 . قرآن را در محلى آرام و بدون سر و صدا حفظ کنید ;
10 . در کار حفظ نظم داشته باشید ;
11 . موقع راه رفتن ، قرآن را حفظ نکنید ;
12 . از یک قرآن مشخص با قطع متوسط و خط عثمان طه استفاده کنید ;
13 . هنگام حفظ ، آیه ها را با صداى متوسط قرائت کنید ;
14 . سعى کنید هنگام حفظ ، ترجمه آیه ها را ملاحظه کنید ;
15 . براى از بین بردن اشتباه هاى حفظى ، آن چه را حفظ کرده اید ، براى دیگرى بخوانید ;
16 . آیه هاى حفظ شده را همیشه تکرار کنید ;
17 . به نوارهاى ترتیل گوش کنید ;
18 . از غذاى مطبوع ، مناسب و بموقع استفاده کنید .• 

روش حفظ آیه ها
آیه هایى را (نصف صفحه یا کمتر) در نظر گرفته ، چند بار از روى قرآن تلاوت کنید ; سپس کلمه به کلمه تکرار کرده ، آنها را به خاطر بسپارید . روزهاى بعد ، آیه هاى جدید را حفظ و آیه هاى حفظ شده را تا ده روز تکرار کنید . بعد از ده روز ، تکرار روزانه لازم نیست ; بلکه تکرار هفته اى یک بار کافى است . با زیاد شدن آیه هاى حفظ شده ، هر روز مقدارى از آنها را تلاوت کنید تا در طول هفته همه آیه هاى حفظ شده مرور شود .•
روش حفظ شماره آیه ها
ابتداى آیه ها را در یک طرف کاغذ و شماره آیه ها را در مقابل آن بنویسید . همان طور که ترجمه لغت ها را حفظ مى کنید ، شماره آیه ها را نیز به خاطر بسپارید . حفظ قرآن با شماره آیه ، هر چند مشکل است ، امّا فوایدى نیز دارد ، مثلاً: اگر حافظ قرآن در حین تلاوت ، آیه اى را فراموش کند ، با به یاد آوردن شماره آیه ، متن آیه نیز به خاطر خواهد آمد .
براى تقویت حافظه رعایت نکات ذیل مفید است :
1 . خواندن دعاى «سبحان من لایعتدى على اهل مملکته .. .» بعد از هر نماز این دعا در متن مفاتیح الجنان ، در تعقیبات مشترک آمده است ;
2 . خواندن دعاى «یا حىّ یا قیّوم فلایفوت شیئاً علمه و لایؤده » بعد از نماز صبح ، قبل از اینکه حرف دیگرى زده باشد ;
3 . روزه گرفتن ;
4 . خواندن آیة الکرسى به طور مداوم ;
5 . خوردن کشمش سرخ (ناشتا) ، عسل ، عدس ، حلوا و گوشت نزدیک گردن •

---

قرآن مناسب برای حفظ: :

برای حفظ قرآن باید قرآنی را انتخاب کرد که در درجه اول قطع متوسطی داشته باشد.یعنی نه خیلی کوچک باشد،نه خیلی بزرگ .مثلاً قطع رحلی،چون همان طوری که بعداً توضیح داده خواهد شد،بایدانسان بتواند تصویر صفحه ای را که حفظ می کند-با تمام ویژگی هایش-در ذهن خود داشته باشد.یعنی به اصطلاح تصویر آن صفحه را در ذهن خود ببیند.بنا بر این اگراندازه صفحه خیلی بزرگ یا بیش از حد کوچک باشد،به راحتی در ذهن جای نمی گیردوبازسازی تصویر آن درذهن کار آسانی نیست.همچنین صفحه های بزرگ فرد را دچار سر در گمی واحتمالاًخستگی می کند،به عبارتی جمع بندی چنین صفحه ای به مراتب دشوارتر از صفحه های متوسط ومعمولی است.قطع هایی هم که بیش ازحد کوچک هستند،علاوه بر اینکه ذهن و چشم را خسته می کنند،در هنگام یاد آوری و بازسازی آن در ذهن ممکن است آیات وسطر ها با هم تداخل پیدا کنند.البته برای یاد آوری آیات می توان قرآن کوچکی درجیب داشت وازآن استفاده کرد.ولی بایدازهمان نوع قرآنی باشدکه باآن حفظ می کنید. مثلاًهردورسم الخط عثمان طه باشد.

رنگ صفحات حتی المقدور رنگ صفحه باید دارای این ویژگی ها باشد جذاب باشد: مثلاًرنگ سبز یا هر رنگ ملایم دیگری که با صلیقه فرد جور بیاید. دارای رنگ های تند نباشد: چون قرار است زیاد با قرآن سروکار داشته باشیم،رنگ های تند مثل رنگ قرمز،برای مدت طولانی،ذهن و چشم را خسته می کند. تاآنجا که ممکن است ساده باشد: متن صفحه هایی که زیاد نقش و نگار دارند-مثل کاغذ های ابروباد-شاید جذاب باشند ولی ممکن است تمرکز حواس فرد را کمترکنند.باید توجه داشت که این نکات هم در مورد زمینه صفحه وهم در مورد خطوط آیات صدق می کند

بدون ترجمه باشد:

درهر کاری باید ابتدا هدف آن کار رادر نظر داشت ودراین مبحث هدف ما حفظ آیات قرآن است و نه حفظ ترجمه قرآن.به همین خاطر لازم است تمام تمرکز ما روی حفظ آیات باشدوچیزدیگری توجه ما را جلب نکند.به همین خاطر باید از قرآنی استفاده کرد که فقط متن آیات را دربر داشته باشدوترجمه یا هر گونه توضیح دیگری درصفحات مشاهده نشود.چون یکی از نکات مهم در حفظ قرآن تمرکز حواس است وباید سعی ما بر این باشد تا آنجا که می توانیم موانع این تمرکز را کمتر کنیم .البته همانطور که در مباحث دیگر این سایت آمده است(رجوع کنیدبه بخش نقش ترجمه و مفاهیم در حفظ)دانستن معنی یا لااقل مفهوم کلی آیات کمک زیادی به حفظ ویادآوری آیات می کند،ولی این مطلب دیگری است که راه استفاده ازاین مقوله در جای خودش گفته شده است.به هر حال توصیه می شود ،برای تمرکز حواس هرچه بیشتر و همچنین نظم در حفظ ترتیب صفحه ها(در مورد قرآن هایی که یک صفحه متن ویک صفحه ترجمه دارند)بهتر است از قرآنی که هیچ نوع ترجمه ای نداشته باشد استفاده کرد

زمان مناسب: 

زمان یکی دیگر ازنکاتی است که باید درمقوله حفظ مد نظر قرار بگیرد که می توان این موضوع را به دو بخش تقسیم کرد:
1-از لحاظ بهره بر داری بیشتر چه زمانی برای حفظ مناسب تر است؟
2-چه اوقاتی از شبانه روز را به حفظ قرآن اختصاص دهیم؟لازم به توضیح است که در مورد کمیت زمانی واینکه چه مقدار از وقت رابه حفظ ودوره آیات باید اختصاص داد،درمبحث روش حفظ ودوره آیات بحث خواهد شد،ودر اینجا فقط صحبت از این است که چه موقعی قرآن حفظ کنیم که بهترین بازده را داشته باشد
چه زمانی برای حفظ قرآن مناسب است
اگر بخواهیم تمرکز حواس و کیفیت حفظ خود را بالا ببریم باید به این نکات توجه کنیم:
در حالات نامناسب روحی به حفظ قرآن نپردازیم.مثلاًاین موارد زمان مناسبی برای حفظ کردن نیست
در هنگام خواب آلودگی یا بیماری-در هنگام گرسنگی وتشنگی -سیری بیش از حد- درحال عصبانیت-اوقاتی که بیش از حد ناراحت یا خوشحال هستیم-زمانی که مسئله ای به طور کامل ذهن ما را به خود مشغول داشته است-وقتی که حوصله نداریم-بعد از یک فعالیت ذهنی سنگین و....
درحقیقت زمانی را باید برای حفظ انتخاب کرد که هیچگونه عامل تشویش ذهن وبر هم زننده تمرکز حواس وجود نداشته باشد یا در حداقل باشد.بدیهی ست وقتی ما عصبانی باشیم یا مسئله دیگری ذهن ما را به خود مشغول کرده باشد نمی توانیم یک کار ذهنی جدی را آغاز کنیم.به عبارتی حواسمان پرت است،با حواس پرتی هم نمی توان کار کرد مخصوصاًکارهای ذهنی.پس باید این مسائل مورد توجه یک حفظ کننده قرآن باشد

چه اوقاتی از شبانه روز را به حفظ قرآن اختصاص دهیم؟

می توان گفت این موضوع بیشتر به خود فرد بستگی دارد که چه وقتی از روز یا شب را بهتر می تواند حفظ کند.مثلاًبعضی عادت دارند صبح ها حفظ کنند،یا عده ای شب را برای فعالیت های ذهنی ترجیح می دهند.به هر حال بسته به عادتتان باید کشف کنید که کدام زمان از شبانه روز آمادگی بیشتری جهت حفظ قرآن دارید.نکته دیگری که می تواند مد نظر قرار بگیرد این است که بعضی از ساعات شبانه روز را ساعات بهتری برای کارهای ذهنی وبه خصوص حفظ قرآن دانسته اند.از استنباطی که از اظهار نظر برخی روان شناسان بدست می آید ونیز تجربیات دیگران وهمچنین از بعضی روایات،چنین بر می آید که اوقاتی در شبانه روز هستند که برای کارهای حفظی مناسب ترند.مثلاًاول صبح.حال اگر شما بخواهید در چنین زمان هایی حفظ کنید،اگر با عادتتان جور باشد که مشکلی نیست وگرنه باید عادت خود را عوض کنید. به عنوان مثال کسی که همیشه عادت داشته است صبح ها بخوابد یا شب ها تا دیر وقت بیدار باشدنمی تواند اول صبح با روحیه خوبی به حفظ قرآن بپردازد واگر می خواهد اول صبح حفظ کند باید عادات و ساعت خواب خود را تغییر دهد،مثلاًشب ها زودتر بخوابد وسعی کند چند روز به طور تمرینی صبح ها نخوابد و وقتی که به این روش عادت کرد آن موقع می تواند صبح به حفظ قرآن بپردازد.حال با این مقدمه ساعاتی را که گفته شده است برای حفظ قرآن مناسب تر است ذکر می کنیم
1-سحرگاهان:اینطوری که از روایات برمی آید یکی از اوقاتی که برای قرآن خواندن مناسب است،ثلث آخر شب وهنگام سحر است وبعضی گفته اند برای حفظ هم یکی از بهترین ساعات است.البته به نظر ما این ساعت برای از رو خواندن قرآن و دوره آیات از روی مصحف(یکی از برنامه های دوره این است که هر از گاهی آیات محفوظه از رو خوانده شود)بهتر است،مگر اینکه کسی کاملاًعادت کرده باشد در چنین ساعتی حفظ کند.به هرحال سروکار داشتن با قرآن در چنین ساعاتی ثواب فراوان دارد
2-ساعات اولیه صبح مخصوصاًبین الطلوعین یعنی بین اذان صبح تا طلوع آفتاب،که اکثر حافظان وکسانی که در این زمینه صاحب نظرند این ساعت را بهترین وقت برای حفظ قرآن دانسته اند.از روایات متعدد هم چنین بر می آید که اولاًبین الطلوعین بهترین ساعت شبانه روز است،و همچنین برای حفظ قرآن ساعت بسیار مناسبی است واگر کسی موفق شود به طور مستمر در این ساعت به حفظ قرآن بپردازد بسیار عالیست

۳-برای بعضی ها هم شب ها برای حفظ بهتر است.بسیاری از بزرگان شب ها به امور درسی خود می پرداختندوروزها استراحت می کردند..البته کسانی که تصمیم دارند شب ها به حفظ قرآن بپردازند باید این نکات را مد نظر داشته باشند:اول اینکه در ساعت اول شب حفظ نکنند بهتراست.دومین نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که بین شام خوردن وحفظ کمی فاصله باشد.
اوقاتی مثل غروب آفتاب و اول شب ،سر ظهر شاید برای حفظ چندان مناسب نباشد.
بحثی پیرامون تأثیر زمان معین در حفظ قرآن
اگر می خواهید بازده حفظ بیشتر باشد و کمتر احساس خستگی کنید بهتر است در ساعت یا ساعات مشخصی از شبانه روز به حفظ قرآن بپردازید.از محاسن این کار یکی عادت کردن به وقت مشخصی برای حفظ است به طوری که پس از مدتی به طور ناخود آگاه به ساعت حفظ خود عادت می کنید. با این کار تمرکز حواس نیز بیشتر می شود و همچنین احساس کسالت و بی میلی که گاهی در برنامه های زمانی نامنظم روی می دهد کمتر می شود.
برای این کار بهتر است ساعتی را که تا حد زیادی مطمئن به عدم تغییر آن هستید انتخاب کنید و کمی هم برای آن مجال بگذارید مثلا از پنج و پنج ونیم صبح تا شش و شش و نیم، تا اگر یک روز نتوانستید سر ساعت پنج حفظ کنید طبق برنامه تا پنج ونیم برای شروع کار وقت داشته باشید.البته باید سعی شود تا آنجا که می شود ساعت حفظ دقیقتر باشد.

---

مکان مناسب: 

در مورد مکان حفظ چند نکته کلی باید مد نظر قرار بگیرد.اینکه درچه مکان هایی به حفظ بپردازیم که بیشترین بازده را داشته باشد خود مسئله در خور توجهی است،اما شاید در ابتدا لازم باشد بدانیم در چه مکان هایی نباید کارهای ذهنی وبخصوص حفظ را انجام داد.در اصل می توان از این نگاه مکان ها را به سه دسته تقسیم کرد: 

۱-مکان هایی که برای حفظ مناسب نیست:این هم به دو دسته تقسیم می شود ،یکی مکان هایی که از لحاظ معنوی برای حفظ شایسته نمی باشند و خوب نیست انسان در آن مکان ها به حفظ قرآن بپردازد که واضح است و نیاز به توضیح بیشتری ندارد.همچنین طهارت وپاکیزگی وغصبی نبودن مکان و همچنین لباس حافظ نیز می تواند یکی از عوامل موثرمعنوی جهت موفقیت در حفظ قرآن باشد.دوم مکان هایی که تمرکز حواس انسان را به هم می زنند.بدیهی است در مکان های شلوغ - پر سر وصدا - سرد - بیش از حد گرم ویا هر مکانی که به نحوی انسان را دچار مشکل کند وتمرکز حواس را به هم بزند ،نمی توان به حفظ قرآن پرداخت. 

2-مکان هایی که برای حفظ مناسب است: اگر نباید های مورد قبلی را رعایت کنیم می توان مکانی شایسته حفظ داشت.آرامش یکی از مهمترین عوامل تمرکز حواس است محیط آرام وبی سر وصدا ازشرایط اولیه حفظ است.اگردر جایی هستید که تلوزیون یا رادیو روشن است،چند نفر با هم صحبت می کنند ویا سر وصدای بچه ها بلند است ،بهتر است برنامه حفظ را به وقت دیگری موکول کنید .پس محیط آرام اولین شرط یک مکان مناسب است

۳-مکان هایی که از لحاظ معنوی برای حفظ شایسته تر است مثل مساجد واماکن متبرکه،.البته در مکان هایی مثل مساجد که معمولاًشلوغ است یا هر لحضه ممکن است کسی وارد شود نمی توان تمرکز چندانی داشت.پیشنهاد می شود برای بعضی از مراحل دوره از این اماکن استفاده شود.به طور خلاصه می توان گفت مکانی را که برای حفظ انتخاب می کنید باید محیطی آرام ومناسب ومکانی پاکیزه ودور از هر گونه دغدغه باشد.نکته دیگر اینکه سعی کنید مکان حفظ تا انجا که ممکن است ساده باشد،زرق وبرق های اضافی-تصاویر متعدد وچیزهایی از این قبیل ممکن است حواس انسان را به جای دیگری معطوف کند.مثلاً،در مورد نماز،اگر دقت کرده باشید،بسیاری از چیزهایی که مکروه قلمداد شده است عواملی هستند که تمرکز حواس نمازگزار را به هم می زنند.اینکه روبروی عکس نماز خواندن مکروه است ویا مقابل درب باز نماز نخوانید ونکاتی از این قبیل.که شاید یکی از فلسفه های مکروه بودن این موارد همان بر هم خوردن تمرکز حواس نمازگزار باشد،برای حفظ قرآن هم-حد اقل برای اینکه بهتر حفظ کنیم-باید تا آنجا که می شود عوامل بر هم زننده تمرکز را از بین برد تا حواس انسان فقط به یک موضوع،که همان حفظ قرآن است،معطوف باشد.نا گفته نماند که در مورد کودکانی که در سنین پایین تر هستند،جذاب کردن محیط وامکانات حفظ-البته در حد لازم-نه تنها خوب است بلکه گاهی اوقات جهت تشویق وترغیب بیشتر ضروری ست
نکتهدیگر اینکه سعی کنید حتی المقدور در یک مکان معین ومشخص به حفظ بپردازید وتا آنجا که ممکن است محل حفظ را عوض نکنید.فرضاًاین طور برنامه ریزی کنید که هر روز در محل مشخصی-مثلاًدر فلان اتاق-و همچنین در یک ساعت مشخص به حفظ قرآن بپردازید.این خود موجب می شود که انسان به شکلی به آن مکان وزمان معین عادت کند وبه اصطلاح نسبت به آن موقعیت مکانی وزمانی خاص شرطی بشود،و هر روز جهت انجام کار مورد نظر-که همان حفظ قرآن است-درهمان زمان مشخص،به مکانی که عادت کرده است برود.یکی دیگر از فوائد مکان ثابت این است که معمولاًوقتی انسان وارد محیط جدیدی می شود،مدتی را صرف کنجکاوی در چگونگی محیط می کند وچه بسا در حین حفظ حواسش به جزئیات محیط جدید باشد،ولی مکانی که فرد هرروز با آن سر وکار دارد برایش عادیست واین مشکلات را ندارد.پس دقت کنید که مکان حفظ خود را عوض نکنید مگر اینکه آن مکان دیگر محیط مناسبی برای حفظ نباشد،یا واقعاًازآن خسته شده اید واحتیاج به یک تنوع دارید.مطلب دیگری که قابل ارائه هست این است که بعضی ها به علت شغل ویا هر مسئله دیگری ناچارند در دو مکان به حفظ بپردازند.اینان هم باید سعی کنند که همان دو مکان هم دو مکان مشخص با زمان های معین باشد .البته اگر سعی شود فقط یک مان باشد بهتر است.زمان را می توان تقسیم کرد. در یک مکان مشخص در دو زمان -مثلاًصبح وشب-به حفظ پرداخت

---

آشنایی با قوائد تجوید،روخوانی و وقف وابتدا: 

لازم است فردی که قرآن حفظ می کند به این قوائد آشنایی داشته باشد و قبل از شروع کار حفظ باید ابتدا صحیح خواندن قرآن را آموخت.تا هم قرآن را غلط نخوانیم وهم اینکه غلط حفظ نکنیم.چون معمولاًبرای حفظ هر آیه لازم است چند بار آن آیه از رو و چندین بار از حفظ خوانده شود،حال اگر کسی با قوائد صحیح خوانی قرآن آشنایی نداشته باشد در اثر تکرار زیاد همان لحن غلط در ذهنش می ماند و بعد درست کردنش بسیار مشکل می شود.مخصوصاًدر مورد مخارج وصفات حروف،که اگر کسی به صورت نادرست تکرار زیاد داشته باشد برایش ملکه شده و در ذهنش همانطور باقی می ماند و درست کردنش خیلی سخت تر می شود .به همین خاطر باید اول قوائد صحیح خوانی قرآن را آموخت و بعد به حفظ قرآن پرداخت .
ترتیل خوانی و لهجه عربی:هم در زمانی که آیات را به قصد حفظ می خوانید و تکرار می کنید وهم در زمان دوره ،چه از رو بخوانید و چه از حفظ،باید با یک صوت آهنگین و لهجه عربی باشد.با همان شیوه ای که امروزه به ترتیل مشهور است که در اصل همان تدویر است.این امر چند کمک به شما می کند اول اینکه وقتی با یک صدای نیکو وآهنگین بخوانید بیشتر به خواندن وحفظ قرآن ترغیب می شوید ومی توانید مدت طولانی تری به حفظ یا دوره بپردازید.دومین حسن این کارساخته شدن و پخته شدن صدای شماست.حتی برای کسانی که در زمینه صوت وقرائت کار می کنندتوصیه می کنند که هرروز مقداری از قرآن به صورت ترتیل بخوانند.سومین فایده این کار این است که قوائد تجوید وروخوانی را بهتر می شود بجا آور.البته در هنگام تکرار برای حفظ یکی دو بار هم بدون آهنگ و به اصطلاح به صورت فصیح خوانی بخوانید با رعایت کامل تجوید و لهجه ی عربی(زمانی که از حفظ می خوانید)
در مورد لهجه عربی هم منظور این است که قرآن را عربی بخوانید نه مثلاً با لهجه فارسی.کسره نزدیک به یا تلفظ شود،ضمه نزدیک به واو،الف مدی بعد از حرف استعلا باز تلفظ گردد ویا اینکه حروف در مخارج صحیح عربی تلفظ گردد